Editorial

Editorial

Στην πορεία των Ελληνικών Σιδηροδρόμων, εκτός από τα ιστορικά εκείνα στοιχεία που συνθέτουν τη διαδρομή τους από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, σημαντική θέση κατέχουν οι εγκαταστάσεις και το τροχαίο υλικό, που αποτελούν «μνημεία»[1] της βιομηχανικής αρχαιολογίας της χώρας μας. Η βιομηχανική αρχαιολογία,[2] όρος σχετικά καινούργιος και σαν τέτοιος άγνωστος ίσως στο ευρύ κοινό, ερευνά, καταγράφει, διασώζει, αποκαθιστά και αναδεικνύει όλα εκείνα τα κατάλοιπα του παρελθόντος που συνθέτουν τη βιομηχανική και τεχνική μας κληρονομιά. Στην τεχνολογία των σιδηροδρόμων,[3] αναφερόμενοι σε εγκαταστάσεις, εννοούμε[4] τα κτίρια των επιβατικών σταθμών όλων των κατηγοριών, τα κτίρια των στάσεων και των φυλακίων, τους αποθηκευτικούς χώρους, τα μηχανοστάσια, τα εργοστάσια, τα κτίρια της διοίκησης και εκμετάλλευσης των γραμμών καθώς και τις κατοικίες του προσωπικού των σιδηροδρόμων. Σαν εγκαταστάσεις αναφέρονται επίσης οι σιδηροτροχιές, ο μηχανολογικός και πάσης φύσεως τεχνικός εξοπλισμός και τα τεχνικά έργα, όπως είναι τα αναχώματα, οι γέφυρες και οι σήραγγες. Αναφερόμενοι στο τροχαίο υλικό εννοούμε, τις μηχανές και τα βαγόνια όλων των τύπων και κατηγοριών. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις και τα μεγάλα τεχνικά έργα, που δημιουργήθηκαν από τις εταιρείες που κατασκεύασαν τα σιδηροδρομικά δίκτυα και πού διασώζονται μέχρι σήμερα, δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να αργοπεθαίνουν από τα στοιχεία της φύσης αλλά και από την αδιαφορία και τα συμφέροντα των ανθρώπων. Σκοπός του ιστολογίου είναι να παρουσιάσει μία γενική εικόνα των κτιριακών εγκαταστάσεων και του μουσειακού κυρίως τροχαίου υλικού, των σιδηροδρομικών δικτύων της Μακεδονίας, από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα. Και αυτό γίνεται στο πλαίσιο μιας γενικότερης προσπάθειας, που σκοπό έχει, αφ’ ενός να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει το ευρύ κοινό, αφ’ ετέρου, να θέσει τους αρμόδιους ενώπιον των ευθυνών τους σε ζητήματα που αφορούν την πολιτιστική και τεχνολογική κληρονομιά της Ελλάδας. Τη σιδηροδρομική μας κληρονομιά. Στην αυγή του 21ου αιώνα, ο αέρας του εκσυγχρονισμού που πνέει στους Ελληνικούς Σιδηροδρόμους, παρασέρνει και αφανίζει συνάμα, ιστορία ενός και πλέον αιώνα.



[1] Η κήρυξη κτιρίου ως έργου τέχνης ή ιστορικού διατηρητέου μνημείου γίνεται σύμφωνα με το Ν. 1469/1950 «περί προστασίας ειδικής κατηγορίας οικοδομημάτων και έργων τέχνης μεταγενέστερων του 1830», με το άρθρο 52 του Κ.Ν. 5351/1932 «περί Αρχαιοτήτων» και με το Ν. 2039/1992 «περί κύρωσης της σύμβασης για τη προστασία της Αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Ευρώπης».

[2] Ο πρώτος που προσδιόρισε τον όρο Βιομηχανική Αρχαιολογία ήταν ο Donald Dudley, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Αγγλίας, στις αρχές της δεκαετίας του ’50 και οι πρώτες μελέτες οφείλονται στον καθηγητή Michael Rix. Bλ. Rainer Slotta, Εισαγωγή στη Βιομηχανική Αρχαιολογία, Μτφ. Άγη Παπαδοπούλου, Αθήνα (ΠΤΙ. ΕΤΒΑ), 1992 και Pinard Jacques, Η Βιομηχανική Αρχαιολογία, Μτφ. Γιώργου Σπανού, Αθήνα (ΠΤΙ. ΕΤΒΑ), 1992.

[3] Οι απαρχές της τεχνικής των σιδηροδρόμων σύμφωνα με την γνώμη πολλών ειδικών, βρίσκονται στην αρχαία Ελλάδα. Βλ. Εισήγηση του Χ. Η. Χαλαζιά, στο Α΄ Βαλκανικό Συνέδριο με θέμα «Σιδηρόδρομοι και Πολιτισμός», Θεσσαλονίκη 4 -5 Νοεμβρίου 1994. Πρβλ. Τότε τ. 56 (1995), σ. 9, Δ. Παπαδημητρίου, «Σιδηρόδρομοι στην Αρχαία Ελλάδα», στο Αλεξάνδρεια. Σιδηρόδρομος και πόλη. 1894-1994. Αφιερωματική έκδοση για τα 100 χρόνια σιδηροδρομικής σύνδεσης Θεσσαλονίκης- Μοναστηρίου και η επίδραση στην Αλεξάνδρεια. Αλεξάνδρεια 1994, σ. 11-12.

[4] Όλγα Τραγανού – Δεληγιάννη «Οι σιδηρόδρομοι και η ιστορία τους. Έρευνες και προσπάθειες διάσωσης και προστασίας» Ιστορία της Νεοελληνικής Τεχνολογίας, Α΄ τριήμερο εργασίας, Πάτρα 21-23 Οκτωβρίου 1988, Πρακτικά, Αθήνα (ΠΤΙ ΕΤΒΑ) 1991, σ. 154. Πρβλ. Κ. Γ. Αμπακούμκιν, Σιδηρόδρομοι, Αθήνα (Συμμετρία), 1990.

Παρασκευή 24 Απριλίου 2015

Σιδηρόδρομοι Έργων της Διώρυγας Κορίνθου (Canal de Corinthe Construction Railways)


Ομόλογο των 500 φράγκων του 1888 της «Société internationale du canal maritime de Corinthe» (1882-1890) του Ούγγρου στρατηγού και μηχανικού István Türr (1825-1908). © Scripophily.com (P.O. Box 223795, Chantilly, Virginia 20153, United States of America).

Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου

Η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου (μήκος 6.346/m, πλάτος από 21,3/m έως 24,6/m και κυμαινόμενο βάθος από 7,5/m έως 8/m) πραγματοποιήθηκε αρχικά από την «Société internationale du canal maritime de Corinthe» (1882-1890) του Ούγγρου στρατηγού και μηχανικού István Türr (1825-1908) και αργότερα από την «Ελληνική Εταιρεία της Διώρυγας της Κορίνθου» (1890-1893) του Ανδρέα Συγγρού. Η περίοδος κατασκευής χρονολογείται από τις 24 Απριλίου 1882 έως τις 25 Ιουλίου 1893.     
Γαλλικός χάρτης του 1882 (Εκδότης Delagrave, Paris) των εργασιών της «Société internationale du canal maritime de Corinthe» (1882-1890) σχεδιασμένος από τον Ch. Muret, βάσει των μετρήσεων του Béla Gerster. © Bibliothèque nationale de France.
Η μελέτη και η χάραξη η οποία βασίστηκε σε αυτήν του Ρωμαίου αυτοκράτορα Νέρωνα, πραγματοποιήθηκε από τον Ούγγρο αρχιμηχανικό Béla Gerster (1850-1923) με τη βοήθεια του Γάλλου μηχανικού Vincent Dauzats. Σημαντική βοήθεια στο έργο προσέφεραν οι Ούγγροι μηχανικοί István Kauser, László Nyári, Garibaldi Pulszky και István Stéghmüller.
Εργασίες κατασκευής της διώρυγας της Κορίνθου. © Alain Μichot (Γαλλία).
Το έργο άρχισε το 1882 και στρώθηκαν σιδηροδρομικές γραμμές κανονικού πλάτους (1435mm) οι οποίες εκτείνονταν σε μήκος 34.000/m από το Καλαμάκι (Ισθμία) έως την Ποσειδωνία. Οι γραμμές ήταν υπέργειες και υπόγειες και χρησιμοποιήθηκαν 14 συνολικά ατμάμαξες για την έλξη των 580 φορταμαξών. Κάθε ατμάμαξα έσυρε περί τις 30-40 φορτάμαξες και κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκομίστηκαν περισσότερα από 12.000.000/m3 αδρανών υλικών. Στο χωριό Ίσθμια δημιουργήθηκε σταθμός-μηχανοστάσιο ατμαμαξών, μηχανουργείο για επισκευές των φορταμαξών και κτίρια για την αποθήκευση της ξυλείας, των γαιανθράκων και τα λοιπού τεχνολογικού εξοπλισμού.
Παράλληλα στρώθηκαν γραμμές πλάτους 600mm σε μήκος 9.000/m και χρησιμοποιήθηκαν περισσότερα από περίπου 100 ειδικά βαγονέτα με χειροκίνητη έλξη της «Société des Établissements Decauville» (Corbeil, France).

Ατμάμαξες – Steam Locomotives

ΑΡΙΘΜΗΣΗ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ
ΕΤΟΣ

ΑΡΙΘΜ.
ΔΙΑΤΑΞΗ
ΑΞΟΝΩΝ
R1
Krauss Locomotive Works (Munich)

1883
1282
0-6-0Τ
R2
Krauss Locomotive Works (Munich)

1883
1283
0-6-0Τ
R3
ΚΟΡΙΝΘΟΣ

Krauss Locomotive Works  (Munich)
1887
1749
0-6-0Τ
No 4


?
?
?
0-6-0Τ
No 5


?
?
?
0-6-0Τ
No 6
ΟΛΥΜΠΙΑ
Hannoversche Maschinenbau A.G.
(Hannover)
1885
1828
0-6-0Τ
No 7
ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ

Hannoversche Maschinenbau A.G. (Hannover)
1885
1829
0-6-0Τ
No 8
ΥΜΗΤΤΟΣ

Hannoversche Maschinenbau A.G. (Hannover)
1885
1830
0-6-0Τ
No 9
ΕΛΙΚΩΝ

Hannoversche Maschinenbau A.G. (Hannover)
1885
1831
0-6-0Τ
No 10
Hannoversche Maschinenbau A.G. (Hannover)
1885
1854
0-6-0Τ
No 11
ΚΕΡΚΥΡΑ

Hannoversche Maschinenbau A.G. (Hannover)
1886
1893
0-6-0Τ
No 12
ΛΟΥΤΡΑΚΙ

Hannoversche Maschinenbau A.G. (Hannover)
1886
1894
0-6-0Τ
No 13
ΕΡΜΗΣ

Hannoversche Maschinenbau A.G. (Hannover)
1887
1947
0-6-0Τ
No 14
ΑΙΟΛΟΣ

Hannoversche Maschinenbau A.G. (Hannover)
1887
1948
0-6-0Τ


Οι ατμάμαξες R1, R2 και R3 παραγγέλθηκαν μέσω της «F. Weidknecht» (Paris, France)
13 από αυτές τις ατμάμαξες μεταφέρθηκαν στη Κωστάντζα της Ρουμανίας όπου χρησιμοποιήθηκαν για τα έργα κατασκευής του λιμένος της πόλης.  

Πηγή: Industrial Steam Locomotives in Greece: A Draft List. Compiled by Yiannis Zartaloodes, May 2006

 
Εργασίες κατασκευής της διώρυγας της Κορίνθου. Δημοσιεύθηκε στο Άστυ (Αθήνα), φ. 42 (6 Ιουλίου 1886).  
 
Εργασίες κατασκευής της διώρυγας της Κορίνθου. Δημοσιεύθηκε στο Άστυ (Αθήνα), φ. 42 (6 Ιουλίου 1886).  
Εργασίες κατασκευής της διώρυγας της Κορίνθου. Δημοσιεύθηκε στην πτυχιακή εργασία του Δημητρίου Κοντοθεοδώρου, Η Διώρυγα της Κορίνθου, 2014, σ. 32.   
Εργασίες κατασκευής της διώρυγας της Κορίνθου. Δημοσιεύθηκε στην πτυχιακή εργασία του Δημητρίου Κοντοθεοδώρου, Η Διώρυγα της Κορίνθου, 2014, σ. 32.   
Εργασίες κατασκευής της διώρυγας της Κορίνθου. Δημοσιεύθηκε στην πτυχιακή εργασία του Δημητρίου Κοντοθεοδώρου, Η Διώρυγα της Κορίνθου, 2014, σ. 35.    
 
Πίνακας του Λεωνίδα Χαϊκάλη που απεικονίζει τις εργασίες κατασκευής της διώρυγας της Κορίνθου. Δημοσιεύθηκε στην πτυχιακή εργασία του Δημητρίου Κοντοθεοδώρου, Η Διώρυγα της Κορίνθου, 2014, σ. 37.   
Εργασίες κατασκευής της διώρυγας της Κορίνθου. Δημοσιεύθηκε στην πτυχιακή εργασία του Δημητρίου Κοντοθεοδώρου, Η Διώρυγα της Κορίνθου, 2014, σ. 38.  
Λιθογραφίες των έργων διάνοιξης της Διώρυγας της Κορίνθου. Δημοσιεύθηκε στο L’Univers illustré (Paris), φ. 1859 (8 Νοεμβρίου 1890).  
Μετοχή των 500 φράγκων του 1886 της «Société internationale du canal maritime de Corinthe» (1882-1890) του Ούγγρου στρατηγού και μηχανικού István Türr (1825-1908). © Scripophily.com (P.O. Box 223795, Chantilly, Virginia, 20153, United States of America).
Ομόλογο των 500 φράγκων του 1890 της «Ελληνικής Εταιρείας της Διώρυγας της Κορίνθου» (1890-1893) του Ανδρέα Συγγρού. © Scripophily.com (P.O. Box 223795, Chantilly, Virginia, 20153, United States of America).
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
 
Α. Μ. (μτφ.), «Η τομή του ισθμού της Κορίνθου», Εστία (Αθήνα), τ. 14, φ. 341 (1882), σ. 430-433.
Ανώνυμος, «Τα εγκαίνια του Ισθμού της Κορίνθου», Φάρος της Μακεδονίας (Θεσσαλονίκη), φ. 664 (28 Απριλίου 1882).
Argus d’Isthmia, «La vérité sur les travaux du canal de Corinthe démontrée par les chiffres», Κορινθία [Echo Corinthien Hebdomadaire], φ. 204 (Κόρινθος, 12 Οκτωβρίου 1883), σ. 3-4.
Ανώνυμος, «Εργασίαι της Κορινθιακής δώρυγος» Εστία, (Αθήνα), τ. 16, αρ. 399 (1883), σ. 537-538.
Louis Figuier, Les nouvelles conquêtes de la Science. Isthmes et Canaux. Paris: Librairie Illustré, Marpon & Flammarion, 1884 [Περί Ισθμού της Κορίνθου, σ. 466-494].
Bela Gerster, «L’Isthme de Corinthe: tentatives de percement dans l’antiquité», Bulletin de correspondance hellénique, τ. 8 (Αθήνα 1884), σ. 225-232.
Anonyme, «Isthme et canal maritime de Corinthe», Revue Maritime et coloniale, Paris, τ. 81 (Απρίλιος-Ιούνιος 1884), σ. 676-680.
Αθανάσιος Βερναρδάκης, «Ο ισθμός της Κορίνθου», Εστία (Αθήνα), τ. 20, φ. 504 (1885), σ. 587-590.
Γ. Π., «Αι εργασίαι της διώρυγος της Κορίνθου», Εστία (Αθήνα), τ. 19, φ. 477 (1885), σ. 139-140.
Μιχαήλ Μητσάκης, «Η διώρυξ της Κορίνθου», Εστία (Αθήνα), τ. 23, φ. 592 (1887), σ. 281-285, φ. 593 (1887), σ. 297-300.
Εδουάρδος Έγγελ, «Η διώρυξ της Κορίνθου», Κλειώ (Αθήνα), τ. 5, φ. 15 (1889), σ. 230-234.
Σπυρίδων Παγανέλης, «Τα εγκαίνια της Κορινθιακής διώρυγος», Εστία (Αθήνα), τ. 36, φ. 32 (1893), σ. 81-83.
Σπυρίδων Παγανέλης, «Εις τον Ισθμόν», Εστία (Αθήνα), τ. 35, φ. 26 (1893), σ. 401-405.
H. J., «Le canal de Corinthe», στο F. Schrader (επιμ.), Nouvelles Géographiques, Paris: Librairie Hachette, 1893, τ. III, σ. 129-130.
Π. Πρωτοπαπαδάκης, «Η τομή του Κορινθιακού ισθμού», Εστία, (Αθήνα), τ. 35, φ. 21 (1893), σ. 321-323, φ. 22 (1893), σ. 340-342.
Béla Gerster, L’isthme de Corinthe et son percement, Budapest: Márkus, 1896.
C. Garagunis, «Ingenieurgeologische Probleme am Kanal von Korinth. Ein Vorschlag zur Sanierung der Kanalwan», Bautechnik, τ. 59, αρ. 12 (Δεκέμβριος 1982), σ. 422-425.
Εύη  Παπαγιαννοπούλου, Η Διώρυγα της Κορίνθου: Τεχνικός άθλος και οικονομικό τόλμημα. Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα: εκδόσεις Θεμέλιο, 1989.
Walter Werner, «The largest ship trackway in ancient times: the Diolkos of the Isthmus of Corinth, Greece, and early attempts to build a canal», The International Journal of Nautical Archaeology, τ. 26, Νο 2 (London 1997), σ. 98–119.